Hamam, Elbistan’ın Köprübaşı Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi’nde yer alır. Yapının inşâ kitabesi olmadığı için yapım tarihini bilemiyoruz. Fakat Anadolu Selçukluları’nın Elbistan valisi Mübarezeddin Çavlı Bey tarafından 1239 yılı civarında yaptırıldığını sanıyoruz[1].
Hamam, Elbistan’ın ilk yerleşim yerlerinden olan ve bugün Kale ismiyle bilinen Eski Saray’ın güneydoğu tarafına yapılmıştır; Ulu Camii’nin de yaklaşık 100 m. kadar güneydoğu tarafında yer almaktadır. Önceden cami ile hamam arasında saray bulunmaktaymış; saray yıkılınca basit evlerden oluşan bir mahalle teşekkül etmiştir.
Şahısların mülkiyetinde olan hamam 1996 yılına kadar fonksiyonunu sürdürmüş, günümüzde ise bakımsız bir hâlde bulunmaktadır. Günümüze çeşitli onarım ve ilâvelerle gelen yapı, orijinal özelliğini önemli ölçüde korumaktadır. Hamamın doğu tarafında yer alan soyunmalık kısmı 1962 yılında yıkılarak, bunun yerine caddeye açılan yedi dükkân yapılmıştır. Bu tadilât sırasında hamamın güney cephesine basit bir soyunmalık kısmı eklenmiştir.
Hamam, yıkılan soyunmalık kısmı ile beraber, dıştan yaklaşık 11.40 x 25.00 m. ölçülerindedir. Yapı, üç eyvanlı ve iki hücreli hamamlar grubuna girer. Hamam, aynı eksen üzerinde sıralanan soyunmalık, aralık, ılıklık, sıcaklık ve halvetleri ile sıcaklığa bitişik su deposundan oluşur; külhan kısmı günümüze gelmemiştir. Hamamın duvarlarında kireç harçlı moloz taş, örtü sisteminde tuğla malzeme kullanılmıştır.
Yukarı da belirttiğimiz gibi, hamamın doğu tarafında yer alan soyunmalık kısmı 1962 yılında yıkılarak, yerine dükkânlar yapılmıştır. Daha sonra hamamın güney tarafına betonarma basit bir soyunmalık kısmı eklenmiştir. Bu mekâna güney duvarının doğu köşesinde açılan kapıdan girilir.
Soyunmalık kısmının kuzeydoğu köşesine yerleştirilen kapıdan, aralık bölümüne geçilir. Şimdiki soyunmalık bölümü, aralık kısmından yüksekte olduğu için buraya onbir basamaklı beton merdivenle inilmektedir; orijinalinde aralık kısmına, soyunmalığın batı duvarında yer alan kapıdan geçilmekteydi. Kuzey-güney doğrultusunda yerleştirilen bu mekân, üç ışık gözüne sahip sivri beşik tonozla kapatılmıştır. Kuzey tarafında helâ yer almakta, simetriğinde bulunan traşlık kısmı ise yıkılmıştır. Aralık bölümünün batı duvarının ekseninden hafif kuzeye kaydırılan kapıdan ılıklık bölümüne geçilir.
Kuzey-güney doğrultusunda yerleştirilen ılıklık, üç bölümlü bir mekândır. Ortada iki sivri kemerle sınırlandırılarak oluşturulan kare plânlı hacim, pandantiflerle geçilen kubbeyle kapatılmıştır. Orta bölümün kuzey ve güney yanlarındaki eyvan görünümlü bölümler çapraz tonozlarla kapatılmıştır. Bu bölüm kubbede ve çapraz tonozlarla açılan ışık gözleriyle aydınlatılmıştır. Ilıklığın batı duvarının ekseninden biraz güneye tarafa kaydırılan kapıdan, sıcaklığın merkezi kubbeli mekânına geçilir.
İçten 6.50 x 9.80 m. ölçülerinde olan sıcaklık bölümü, kubbeli merkezî bir mekân etrafında aksiyal olarak tertiplenmiş üç eyvan ile iki köşe halvetinden oluşur. Çapraz tonozlu eyvanlar sivri kemerlerle, pandantifli birer kubbeyle kapatılan köşe halvetleri ise basık kemerli birer kapıyla orta mekâna açılırlar. Merkezî mekân, dört sivri kemerin üzerine oturan pandantifli kubbeyle örtülmüştür. Sıcaklığın ortasında kare plânlı göbek taşı yer alır. Bu bölümün aydınlığı, örtü sistemlerinde açılan çok sayıda ışık gözleriyle sağlanmıştır. Batı taraftaki eyvanın batı duvarında sıcak su deposuna açılan bir küçük pencere bulunmaktadır.
Sıcaklık kısmının batı tarafına, kuzey-güney yönünde boydan boya uzanan sivri beşik tonozla kapatılan sıcak su deposu yerleştirilmiştir.
Yapı oldukça sade inşâ edilmiştir.
[1] Özkarcı, a.g.e., II, s. 1035.
