KATI SANATI
Kat veya Katı kelimesinin sözlükte anlamı kesmektir. Katı sanatı ise bir kağıt veya deri üzerinde ki yazıyı motifi veya şekli oyup çıkartarak bir başka kağıt ya da deriye yapıştırmak sureti ile gerçekleştirilen bir süsleme sanatıdır. Bu şekilde yapılmış esere “kaatıa” veya “mukatta” sanatlarına “kaatı ve katla” denilir. Kağıda kesip oyularak meydana getirilen yazılara ise “Mukatta yazı” denilir.
KATI SANATI NERELERDE UYGULANIR
Tarihi gelişimi içinde Katı Sanatının ilk örneklerine deri kitap kaplarında ve kap içindeki süslememerde rastlıyoruz. Daha sonra gelişen kitap süsleme sanatları içinde mukatta yazı olarak el yazması eserlerin içinde sayfa veya sayfa kenar süsü olarak, minyatür albümlerinde kenar süsü olarak karşımıza çıkan yine Katı levhalarda şiir albümlerinde ve mecmualarda, hadis ve dua kitaplarında süslü nesih ve nostaljjk oyma yazı olarak uygulanmıştır.
KATI SANATINDA UYGULANAN MOTİFLER
Katı sanatında geniş bir uygulama alanı olduğu gibi zengin bir motif çeşitliliği bulunmaktadır. Her türlü bitkisel motif çiçekler, ağaçlar, otlar meyvemler yalın ket veya çok katlı olarak çalışır. Ayrıca her tür karma kompozisyon, manzara, hayvan figürlerinde kullanılmıştır.
Oymacılıkta bir motifin 2 tür kullanım şekli vardır. Motif kesilip çıkarıldıktan sonra başka bir yere yapıştırılan kesme erkek oyma denir. İçi oyulmuş olan kısıma dişi oyma denilir. Dişi oyma ise ayrı bir süsleme olarak kullanılır.
KAT’ININ TARİHİ GELİŞİMİ
Sanat tarihçileri katı sanatının Orta Asya’da bir halk sanatı olarak doğduğunu ileri sürmektedir. İlk Kat’ı örnekleri oyma deri kitap kaplarında görülür. İslam dünyasına bu kanalal geçmiş ilk kağıt oyma örneklerine 15. Yy’da Timurlar ve akkoyunlar dönemlerinde rastlanır.
- yy’dan itibaren Sadevilerde ve Osmanlılarda gelişme göstermiştir. 16. Yy’ın Osmanlı münevvelerinden Gelibolulu Mustafa Ali Efendi’nin günümüze kadar gelen “Menakıb-ı Hünerver” adlı eserinde Abdullah Kaatının kağıt oyma sanatının ilk ve en önemli temsilciliği olduğunu kaydeder. Aynı dönemin en önemli Kat’ı sanatkarları arasında Şeyh Muhammed Doğ, Sengi Ali Bedahşi ve Muhammed Bakırı soyabiliriz. Sanatkarların “Hüseyin Baykara Divanı” bugün İstanbulda Türk ve İslam müzesinde yer alır.
Kaynak: Klasik Türk Sanatları Vakfı