Sultan Alp Arslan Malazgirt zaferi sonrasında huzuruna kabul ettiği komutanları Anadolu’nun fethine memur ederek ele geçirecekleri toprakları kendilerine ve sonra da varislerine iktâ edeceğini bildirmişti. Bunun üzerine birçok Türk komutanı Anadolu’da fetihlere başlamışlardı. Bu komutanlardan biri olan Çavuldur Bey de Maraş ve Sarız taraflarını 1071-72’de fethetmiştir.[1] Ancak Maraş’ın Çavuldur Bey tarafından fethi tartışmalı bir mevzu olmuştur.[2] M. Halil Yinanç[3], Çavuldur’un Maraş’ı fethettiğini kabul etmemektedir. Ona göre Maraş’ı Çavuldur Bey’in fethettiği bilgisini veren İlhanlı veziri Reşidüddin’in eserindeki bilgiler ve ondan nakiller yapan diğer müellifler olayın cereyan ettiği Maraş’a mevkii ve coğrafi bakımdan uzak olması yanında yerli Rum, Ermeni ve Süryani kaynakları tarafından da desteklenmemektedir. Osman Turan[4] da aynı görüşü savunurken, onun öğrencisi Faruk Sümer[5] ise Çavuldur’un Maraş’ı fethettiğini kabul etmektedir. Ona göre Dânişmendnâme’de geçen bu şahsın gerçek adı Çavuldur Çaka olup, Sivas’a gelerek Danişmend Gazi ve diğer bazı beylerle buluşmuş, Maraş ve Sarız taraflarını fethetmiştir. Ayrıca, Faruk Sümer, Çavuldur Çaka’nın Bizans’a esir düşen ve daha sonra İzmir’de bir Türk beyliği kuran Çaka Bey’le aynı şahıs olduğunu da eklemektedir. Gerçekten de bu bilgilerin doğru olması kuvvetle muhtemeldir. Çünkü 1071-72’de Maraş’ı fethettiği düşünülen Çavuldur Çaka’nın bir daha adına Çaka Bey’in İzmir’de ortaya çıkışına kadar rastlamıyoruz. Öyle anlaşılıyor ki Çavuldur Maraş’a kadar uzanan bir sefer yapmış ve daha sonra Bizanslılarla yaptığı bir savaşta esir alınarak İstanbul’a götürülmüştür. Orada Grekçe ve denizcilik öğrenen, devlet yönetimi hakkında bilgi sahibi olan Çaka Bey, Bizans’ın önemli komutanlarından biri olmuştu. O, İstanbul’daki taht mücadelelerinden istifade ederek, yanına aldığı Rum denizcilerle İzmir’e gelip burada İlk Türk denizci beyliğini kurmuştur.
Sultan Alp Arslan ve Melikşah zamanlarında Anadolu’nun fethine katılan Afşin Bey, 1078-79’da Melikşah’ın emriyle Tutuş’un hizmetine girmişti. Afşin Bey’in Maraş bölgesine de girdiğini ve Afşin tarafında fetihler yaptığı tahmin edilmektedir. Çünkü onun adına izafeten burada Tell-Afşin[6] adında bir yer bulunmaktadır.[7]
[1] Reşîdüddin Fazlullah-ı Hemedânî, Câmiü’t-Tevârih, (neşr. Behmen Kerimi), Tahran 1338, I, 49; Türkçe neşr: Selçuklu Devleti, (Farsçadan çeviri: Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş), Selenge Yay., İstanbul 2010, s.120.
[2] M. Halil Yinanç, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Anadolu’nun Fethi I, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1944, s.80-81.
[3] Mükrimin Halil Yinanç, Maraş Emirleri, (hazr. Selim Kaya), Müslümanlar Tarafından Fethinden XIII. yy. Sonuna Kadar Maraş Beyleri, K.Maraş 2004, s. 32-33.
[4] Turan, 88, 112.
[5] Faruk Sümer, “Çavuldur”, DİA., C.VIII, İstanbul 1993, s. 235-236.
[6] Tell-Afşin: Afşin’nin (Efsus) güneyinde olup günümüzde Höyüklü adı verilen köyün eski ismidir.
[7] Sevim, Ünlü Türk Komutanları, s.31.