SELÇUKLULAR DÖNEMİ MARAŞ TARİHİ BİBLİYOGRAFYASI
Hüseyin SARAÇ*
635 yılında Müslüman Arapların etki alanı içine giren Maraş ve çevresi Selçuklulardan önce de göçlerin yapıldığı yerleşim birimlerindendir. Buralar aynı zamanda Abbasilerin avâsım şehirlerinin de kurulduğu bölgeler içinde yer almıştır. Bu şehirlere yerleştirilen milletlerden biri de Türkler olmuştur. Müslümanlar 635 yılında 960 yılına kadar buralarda üstünlüğünü korumuştur. Yaklaşık olarak 300 yıllık bir hâkimiyeti sonrasında ise Bizans’ın etki alanı içinde kalmıştır. Müslümanlar bölgedeki üstünlüğünü Bizanslılara kaptırınca bölgedeki Türkler ve Araplar Suriye ve Irak dolaylarına çekilmişlerdir. 960 yıllarından itibaren ise bölgeye Ermeniler yerleşmeye başlamıştır. 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Türklerin Anadolu içlerine ilerlemeleriyle beraber Bizans halkından olan Rumlar Batı Anadolu ve Balkanlara doğru yayılırken Ermeniler de bu süreçte Fırat dolaylarına, Torosların eteklerine, Orta ve Güney Anadolu istikametine doğru yönelmişlerdir. Urfa, Antakya, Tarsus, Kilikya ve Dülük gibi şehirler bu yıllarda önemli oranda Ermeni nüfusu barındırmıştır. Bizans İmparatoru Romanos Diogenes Malazgirt yenilgisi sonrasında Malazgirt fatihi Sultan Alp Arslan ile yaptığı anlaşma gereği eski İslam toprağı sayılan Maraş ve civar şehirleri Türklere bırakmak zorunda kalmıştır. 1060’lardan itibaren de bölgenin Türklerin eline geçmesiyle beraber Ermeniler güvenlikleri için daha elverişli gördükleri Torosların sarp kayalıklarının etrafını kendilerine mesken edinmişleridir. Sonrasında ise Bizans İmparatorluğu’nun gün geçtikçe zayıflaması üzerine Maraş ve dolayları Anadolu Selçuklu Sultanı Süleyman Şah Zamanında Emir Boldacı adında bir Türk komutan tarafından 1085-86 yıllarında feth edilmiştir. I. Kılıç Arslan (1092-1107) dönemiyle beraber de ilk Türk boylarının yerleşme alanları haline gelmiştir. Maraş ve civarı bahsedilen dönemlerde Haçlılar ile Selçuklular arasında yapılan savaşlarda zaman zaman el değiştirmiş olsa da 1149 yılında I. Mesut tarafından Maraş’ın feth edilmesiyle birlikte burası Türk yurdu olma yolunda önemli bir süreci yakalamıştır. II. Kılıç Arslan, komutanlarından Hüsameddin Hasan Bey’i Maraş uç beyliğine tayin ederek burasını ona iktâ olarak vermiştir. Böylelikle Maraş’ta Selçuklu hâkimiyeti kalıcı hale gelmiştir. 1240 yılında ise devlet, çeşitli sebeplerden dolayı Baba İshak adlı bir Türkmen Dervişinin isyanıyla karşılaştı. Bu isyan devletin pek çok yerinde etkili olduğu gibi 1254 yılında Maraş ve Elbistan arasında yaşayan Ağaçeri Türkmenleri üzerinde de etkili olmuştur. Bu karışıklığı fırsat bilen Ermeniler, Moğolların da desteğiyle 1258 yılında Maraş’ı işgal ettiler. 1298 yılında ise Memluk ordusu Maraş’ı Ermenilerden geri aldı. 1337 yılında da buraları kendi kontrolleri altında bulunan Türk unsurlardan Dulkadir Beyliği’ne verdiler. Ancak Memlukler, Osmanlılarla 1515 yılında giriştikleri Turnadağ Savaşı’nı kaybedince buraları Osmanlı Devleti’ne terk etmek zorunda kaldılar[1].
* Yrd. Doç. Dr., Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. huseyinsarac@nevsehir.edu.tr
[1] İlyas Gökhan, Selçuklular Zamanında Maraş, Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları, Kahramanmaraş 2013, s. 9-17.