Pandemiyle birlikte maskeler hayatımızın bir parçası haline geldi. Koronavirüse karşı pek çok aşı geliştirilse de uzmanlar aşı olunsa dahi maske mesafe ve temizlik uyarılarını sık sık tekrar ediyor. Mesafe ve hijyen konusunu anladık ama maskeler konusunda kafalarımız hala çok karışık çünkü her kafadan bir ses çıkıyor.

Japonya’da dünyanın en hızlı süper bilgisayarının simülasyonları, bazı bilim insanlarının iddiasının aksine çift maske takmanın, virüslere karşı tek maskeden “çok daha fazla koruma sağlamadığını” gösterdi.

Öte yandan ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC), geçtiğimiz aylarda çift maske kullanımıyla ilgili bir araştırma yayımladı. Araştırma kapsamında, solunum yapabilen iki yapay kafadan birine tek, diğerine de çift maske takıldı. Her iki kafaya yaklaşık iki metre mesafeden Covid-19 partikülleri püskürtüldü. Araştırma sonuçlarına göre tek maskenin partiküllerin yüzde 40’ını engellediği görülürken, çift maske takıldığında bu oranın yüzde 80’e kadar yükseldiği tespit edildi. Sonuç olarak tek kullanımlık maskelerin üzerine bir kumaş parçası gibi ikinci bir katmanın takılması halinde geçişi engellenen partikül miktarının arttığı görüldü. Ülkemizde de uzmanlar, özellikle yeni varyantların görülmeye başladığı ve 3. dalganın yaşandığı bu dönemde, çift maske kullanımının etkili bir koruma sağladığının altını çiziyor. Tek mi çift mi derken geçen haftalarda bir de maskelerin içindeki zararlı kimyasallar hatta maske içinde oynayan kurtçuklarla ilgili haberler çıkmaya başladı.

“Tek maske koronavirüsten korunmada yeterli değil mi? Çift maskenin koruyuculuğu daha mı yüksek? Maskelerin içinde gerçekten zararlı kimyasallar ve kurtçuklar mı var? Cerrahi maske mi, N 95 mi, N 99’mu, bez maske mi? Maskeleri havalandırarak kaç kez kullanabiliriz.” Kafamızın içinde dolaşan binlerce deli soruyu uzmanlarımıza yöneltelim ve maske konusunda bizi iyice bir aydınlatsınlar istedik.

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Rıdvan Karaali, Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Ümit Savaşçı ve İç hastalıkları Uzmanı Dr. Aytaç Karadağ, hürriyet.com.tr’nin sorularını yanıtlıyor.

Covid-19’dan korunmak için çift maske kullanmak sizce ne kadar etkili?

İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Aytaç Karadağ: Tek maske kullanıldığında maske yüze tam oturamadığı için nefes alıp verirken maskemizin kenarlarından virüsü soluyabiliriz. Çift maske takıldığında ise dıştaki maske iç maskenin kenarlarına hafif bir baskı yaparak, iç maskenin yüzümüze daha sıkı oturmasına yardımcı olur ve bu sayede daha iyi bir sızdırmazlık sağlamış oluruz. Yapılan bilimsel bir çalışma da bu söylediğimizi doğruluyor. Çift maske takanlarda virüs maruziyeti %88.2 azalıyor, tek cerrahi maske takıldığında koruyuculuk %56.1’e düşüyor. Kumaş maskelerdeki koruyuculuk ise %51.4.

Hangi maskeler çift takmaya uygun, hangileri değil?

Aytaç Karadağ: Cerrahi telli maskeler çift maske olarak takılmaya daha uygundur. Aynı zamanda CDC (Hastalık kontrol ve önleme merkezi) içte cerrahi maske, dışta bez maskeyi de öneriyor. Hava almayı zorlaştırdığı için N95 maske ile birlikte ikinci bir maske takılmasını ise önermiyor.

Maskenin kenarlarına düğüm atarak kullanmak doğru mu? Ağız ve burun doğru kapatılıyorsa tek maske yeterli olur mu?

Aytaç Karadağ: Sızdırmazlığı daha iyi sağladığı ve yanak kenarlarından virüsün girmesini engellediği için düğüm atarak kullanmak doğru bir kullanım şeklidir. Ağız ve burun tam olarak kapatılıyor ise tek maske kullanımı yeterli olur.

Cerrahi maskeler kaç kez kullanılabilir? Maksimum ne kadar süre sonra değiştirilmeli?

Rıdvan Karaali: Çoğunluğumuzun kullandığı maskeler (cerrahi maske, tıbbi maske) tek kullanımlıktır, sınırlı süre kullanılmalıdır. Bu süre kişinin bulunduğu duruma göre değişebilir. Örneğin büroda oturan birinde bu süre uzun olabilirken, belirli bir tempoda yapılan işlerde çalışanlarda çok daha kısa sürede değiştirilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda mekân, durum ve süreden bağımsız olarak maskede kirlenme veya ıslanma gibi bir durum oluşmuşsa derhal değiştirilmelidir. Dolayısı ile maskelerin değişme zamanı olarak süre, duruma göre değişebilmekle birlikte hiçbir zaman aynı maske günlerce kullanılmamalıdır.

Ümit Savaşçı: Maskeler ıslanınca ya da deforme olunca mutlaka değiştirilmesi gerekir. Genelde beş-altı saat takıldıktan sonra maskeyi değiştirmek lazım.

Maskeler dezenfekte edilip tekrar kullanılabilir mi?

Rıdvan Karaali: Kullandığımız cerrahi maskelerin dezenfeksiyon sonrası tekrar kullanılabilmesi için bazı çalışmalar yapılmış ama net olarak standartlar tam olarak oluşturulmamıştır. Bu yapılacak işlemlerin belirli koşullarda ve profesyonel ekip tarafından yapılma gerekliliğini de göz önüne alırsak toplumda bireysel olarak şu aşamada dezenfeksiyon yapılamayacağı çok açıktır. En büyük kaygı; yapılacak işlem sonrası koruyuculuğunun devam edip etmeyeceğinin belirlenememesi ve bu işlemde kullanılacak malzemenin sonraki kullanım süresince ne gibi yan etkilere yol açabileceğinin bilinmemesidir. Yani şu an için bilinmesi gereken dezenfeksiyon işleminin güvenilir olmadığı ve olası yan etkilerinden dolayı yapılmaması gerektiğidir.

Kumaş ve yıkanabilen maskelerin koruyuculuğuna ne kadar güvenelim?

Rıdvan Karaali: Dünya sağlık örgütü, toplumda bez maskelerin kullanılabileceğini bildirmiştir. Özellikle pamuktan üretilmiş bez maskeler kullanılabilir, ancak bunlar için belirlenmiş bir standart yoktur ve koruyuculuğa katkılarının ne kadar olduğu net olarak bilinmiyor. Aynı zamanda üretim standardı olmadığından, denetimden geçmediğinden güvenilirlikleri konusunda kaygılar bulunmaktadır.  Bez maskeler yıkanabilir ancak her yıkama sonucunda yıpranma meydana geleceğinden belirli bir süre sonra değiştirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Aytaç Karadağ: Kumaş maskeler standartlara uygun halde üretilmiş ise koruyucudur ama kuruculuk oranı diğer maskelere göre daha düşüktür. Koruyuculuğu %51 gibi son derece düşük olduğu için güvenilir olan ikinci bir maske ile kumaş maskenin birlikte takılması daha uygun olur.

Aynı maskeyi havalandırarak kullanmak doğru mu? Hangi maskeler buna uygundur?

Ümit Savaşçı: Cerrahi ve N95-N99 gibi maskeler havalandırılıp tekrar kullanıma uygun değildir. Bez maskeler de havalandırılarak kullanılamaz ama 60 derecede yıkanıp kurulandıktan sonra kullanılabilir. Eğer maske ıslanmadı ya da deforme olmadı ise yani kısa süreli kullanıldıysa filtre özelliği kaybolmadığı için ise havalandırılıp kullanılabilir.

Maskelerin uzun süre kullanımı ne gibi sıkıntılar yaratır?

Rıdvan Karaali: Maskeleri uzun süre kullandığımızda sık sık kirli olma ihtimali yüksek olan ön yüzlerine dokunma olasılığımız artar ve sık dokunduğumuz yerlere temas ettirme riskinden dolayı hastalığın yayılmasına yol açabilir. Önemli risklerden biri de; uzun süre kullanım nedeniyle oluşabilecek nemlenme veya ıslanma sonrasında etkinliğinin ortadan kalkabilmesi. Maskelerin ön yüzleri kirli olarak kabul edildiğinden, takma ve çıkarma esnasında ön yüze dokunulmamalıdır, sık dokunulan yüzeylere maskeler gelişigüzel bırakılmamalıdır, katlayarak pantolonun veya ceketin cebine konulmamalıdır. Nemlenmeye neden olmayacak, kapalı kâğıt bir poşet içinde belirli bir süre muhafaza edilebilir. Uygunsuz ortamlarda uzun süre bırakılan maskelerin tekrar kullanılması sonrası çeşitli cilt hastalıklarına yol açabileceği de unutulmamalıdır. Sonuç olarak; maske tercih ederken standartları belirlenmiş ve kurumlar tarafından denetime tabi olan ürünleri tercih etmeli, ıslanma ve kirlenme olduğunda mutlaka ve ıslanma veya gözle görülür kirlenme olmasa da belirli aralıklarla değiştirmeliyiz.

ESTETİK UYGULAMALAR İÇİN KIŞ AYLARI EN İDEAL ZAMAN

Alman bilim insanları, cerrahi maskelerdeki kimyasal atık ve mikroplastiklere maruz kalmanın solunum sistemi ve akciğerlere zarar verebileceğini söyledi. (Özellikle cerrahi maskelerde bulunan florokarbon ve formaldehit maddeleri) Bu etkilerinden korunmak için ne nasıl maske seçmeliyiz?

Aytaç Karadağ: CE, TSE belgesi olmayan ve bakanlığın onaylamadığı kalitesiz maskeleri kullanmamamız gerekiyor.

Öte yandan koronavirüse karşı piyasada satılan maskelerde yüzde 98 koruyuculuk sağlayan “meltblown” maddesinin olmadığı iddia ediliyor. Filtre görevi gören ‘meltblown’ tam olarak nedir?

Ümit Savaşçı: Meltblown, maskelerde ara katman olarak filtre özelliği gösteren bir maddedir. Bu madde CE ve TSE patenti olanları maskelerde zaten vardır. Bu yüzden maske satın alırken üzerindeki patente dikkat edin. Eğer maskeler uygun standartlarla, hijyenik şartlarda üretilmediyse tabii ki insan sağlığına zararlı şeyler olabilir.

Maske satın alırken nelere dikkat etmeliyiz? Üzerinde yazan şeyler ne anlama geliyor?

Aytaç Karadağ: Telli olması, meltblown olması, kalite standartlarının olması, üç katlı olması, dermatolojik testlerinin olması, paraben-lateks-naylon vs gibi sağlığa zararlı kimyasallar içermemesi gerekir. Bu nedenle maske satın alırken üzerinde bu özelliklerin yazmasına dikkat edin.

FFP maskeleri daha mı iyi koruyor? FFP1, FFP2 (N95), FFP3 (N99) arasındaki farklar nelerdir?

Aytaç Karadağ: FFP maskeleri daha iyi koruma sağlar. FFP1 en az %80, FFP2 – N95’de en az %95, N99 – FFP3’de en az %99 koruma sağlar.

Son dönemlerde sosyal medyada maskesinde parazit gördüğünü iddia eden kullanıcıların videoları ile karşılaşıyoruz. Yaptıkları paylaşımlarda kullanıcılar maskeleri 1-2 dk sıcak suya attıktan sonra gördüklerini iddia ediyor. Nedir bu işin aslı?

Ümit Savaşçı: Maskelerdeki pamuk ve polyester karışımların ipliklerini sıcak suyla hareket ettirip sanki içinde kurtcuk varmış gibi gösteren bir insan grubunun bunu sosyal medyada yayması ile ortaya atılan bu iddianın asla bilimsel dayanağı yoktur. Bir yıl süresince en çok maske takan ve maskelerin her türlü yapısını inceleyen bir uzman olarak asla ve böyle bir şey olması mümkün değil diyebilirim.

Genel olarak maskenin doğru kullanımı ile ilgili kısa maddeler halinde tekrar bir özet geçebilir misiniz?

Aytaç Karadağ:

• Kenarlarında boşluk olmamalı

• El ile sürekli temas edilmemeli

• Teliyle burun kıvrımını ayarlayıp yüze tam oturmasını sağlamalıyız

• Cerrahi maskeler sadece bir kez kullanılıp atılmalı, tekrar tekrar kullanılmamalı

• Sertifikalı ve meltblown maske alınmalı

• Maskeyi doğru şekilde çıkarmalı

• Maskeyi gelişigüzel sokağa atıp başkalarını enfekte etmemeli

• Riskli alanlarda çift maske takmalıyız.