FETHİNDEN DANİŞMENDLİLERE KADAR MALATYA
Ömer TOKUŞ*
Özet
İlk yerleşim yeri Arslantepe olan Malatya çok eski bir tarihi geçmişe sahip olup doğu-batı yönünde yapılan önemli ticarî ve askerî faaliyetlerin güzergâhları üzerinde bulunmaktaydı. Bu özelliklerinden dolayı farklı zamanlarda yaşayan Akad, Asur, Hitit, Urartu, Roma ve Bizans gibi devletlerin, üzerinde hâkimiyet kurmak istedikleri şehirlerinden biri olmuştur. Müslümanların Malatya üzerindeki hâkimiyetleri ilk defa Hz. Ömer döneminde başlamış ve Şam ve el-Cezîre valisi olan Muaviye’nin şehirde iskân ettirdiği askerî garnizon ile de daha da güçlendirilmiştir. Müslümanların Bizans üzerine yaptıkları seferlerde üs vazifesi görevi üstlenen Malatya bundan dolayı zaman zaman saldırılara maruz kalarak yıkılmasına rağmen yeniden inşa edilebilmiştir. Malatya 934 yılında Bizanslılar tarafından istila edilmiş ve bu tarihten sonra Bizans’ın, Müslümanlar üzerine yaptığı seferlerde askerî bir üs vazifesi görmeye başlamıştır. 1056/1057 yılında Emir Dinar’ın başında bulunduğu Türkmenler Malatya önlerinde ortaya çıktıklarında, şehri ele geçirerek çok sayıda ganimet almışlardır. Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah’ın (1072-1092) 1086 yılında Malatya ve Urfa’nın yönetimini Bozan’a vermesiyle Malatya Selçuklulara bağlanmıştır. Nitekim Bozan’ın vefatından sonra Ermeni Gabriel şehre tek başına hâkim olmuş ve bu hâkimiyeti de Danişmendlilerin Malatya’yı iki Süryani askerin yardımıyla 18 Eylül 1103 yılında ele geçirmesine kadar sürmüştür. 1106 yılında şehrin hâkimiyetini Anadolu Selçuklu Devleti’ne kaptıran Danişmendliler 1124 yılında yeniden Malatya’ya hâkim olmuşlardır.
* Yrd.Doç.Dr., Bingöl Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, omertokus@hotmail.com.