Pelargonium, 280’den fazla çiçek açan bitki türüne sahiptir. Bu türlerin çoğu Güney Afrika’da kendiliğinden yetişir. Bunların çoğu geranium (sardunya çiçeği) olarak bilinir. Bu bitkiye turnagagası (storks bill) adı da verilir çünkü çiçeği turnanın gagasına benzer. Bu benzerlik Antik Yunan’da da insanların dikkatini çekmiş olmalı çünkü pelargonium ismi Antik Yunanca’daki “turna” anlamına gelen pelargos kelimesinden türemiştir. Bitkinin genel ismi geranium, erken dönem botaniği tarafından hatalı bir biçimde sardunyayla özdeşleştirilmiştir. Aslında sardunya çiçeği Geranium cinsine dahildir ve çok yıllık bir bitki sayılmaz. Sardunya çiçekleri ve hoş kokulu yaprakları için ekilir. Diğer türleri Afrika’da uzun yıllar boyunca tıbbi tedavi amacıyla kullanılmıştır.
SARDUNYA NEYE İYİ GELİYOR?
Modern bitki tıbbında Pelargonium sidoides, kısaca pelargonium olarak bilinir. Yüzyıllar boyunca geleneksel Zulu, Xhosa, Basuto ve Mfengu topluluklarının şifacıları bitkinin kalın, kahverengi köklerini öncelikli olarak solunum yolu rahatsızlıklarını ama aynı zamanda ishali, bağırsak problemlerini, karaciğer şikayetlerini, yaraları, ateşi ve yorgunluğu iyileştirmek amacıyla bitkisel ilaç olarak kullandılar. Güney Afrika’ya Avrupa’dan gelen yerleşimciler bu bitkisel ilaçlardan bazılarına belirli bir müddettir aşinaydılar ama sardunya Batı tarafından ilk kez 1897 yılında, İngiliz Maj. Charles Stevens’ın tüberkülozu bir şifacı tarafından sardunyayla iyileştirildiğinde tanınmaya başladı. İngiltere’ye yolculuğunda bahsi geçen hastalıktan kurtulan Stevens, piyasaya sardunyadan yapılan patentli bir ilacı kendi markasıyla (Stevens’ın Verem İlacı adıyla) çıkardı. Sardunya 1980’lere kadar büyük oranda unutuldu; ardından Avrupalı bir şirket soğuk salgınlığı ve solunum yolu enfeksiyonları için Umckaloabo isminde bir sardunya ekstresi satmaya başlayınca piyasaya dönmüş oldu. Benzer bir ürün günümüzde Birleşik Devletler’de satılır.
Bitki uzmanları sardunyayı, solunum yolu enfeksiyonlarının öksürük, soğuk algınlığı, boğaz ağrısı, zatürree, bademcik iltihabı ve akut sinüzit gibi semptomlarını azaltmak ve kronik bronşit gibi ikincil enfeksiyonları önlemek için kullanırlar. Bu tür durumların bazılarında antibiyotik yerine kullanılır.
NASIL KULLANILIR?
Hangi alanlarda kullanılıyor: Bronşit, Soğuk algınlığı ve grip, Sinüzit
Sardunya ekstresinin ve yalıtılmış bileşenlerinin sinüs enfeksiyonlarıyla ve bronşitle ilişkilendirilen bakterilerin çoğunu önlediği görülmüştür.
Laboratuar çalışmaları da sardunyanın bağışıklık sistemini güçlendirici etkilerini destekler. Sardunya’nın anti bakteriyel ve antiviral etkisinin, bitkinin içerisinde bulunan galik asitten ve diğer fenollerden kaynaklandığı düşünülür. Bunlar bitkinin, antioksidan olarak koruyucu etkisini sağlayan bileşenleridir. Sardunya’nın bağışıklık sistemini güçlendiren etkisi, bu fenollerden kaynaklanıyor olabilir. Kumarin adı verilen bileşenlerin ise bağışıklığı canlandırıcı etkiye sahip olduğu düşünülür.
EKSTRE: Umckaloabo klinik olarak test edilmiş ve klinik çalışmalarda bronşite ve soğuk algınlığına iyi geldiği anlaşılmış bir üründür. Ekstre, hem alkol
bazlı hem de alkolsüz olarak piyasada bulunabilir. Paketin üzerindeki kullanım dozuna uyun.
PASTİL: Zucolpastil, sardunya içerir ve soğuk algınlığı virüsüne karşı önerilir.
TENTÜR: Alkol bazlı sardunya tentürü piyasada artan oranda bulunmaya başlamıştır. Kullanım dozu genelde günde 3-4 defa 1 çay kaşığı (5 ml)
kadardır.
SOLUNUM RAHATLIĞI İÇİN: 2 yemek kaşığı kurutulmuş sardunya kökünü ve 2 yemek kaşığı kurutulmuş sığırkuyruğu yaprağını 2-3 bardak kaynar suya katın. Ateşi kısın ve 10-15 dakika dinlendirin. Süzün ve 1-2 çay kaşığı bal ekleyin. Günde 2 ila 4 bardak kanlanmaya ve öksürüğe şifa niyetiyle için.
BOĞAZ AĞRISI VE SES KISIKLIĞI İÇİN KULLANILIYOR
Akut bronşit hastası 217 kişiyle yapılan bir çalışmada, 7 gün boyunca günde 30 damla alkollü sardunya kökü ekstresi (Umckaloabo) kullanan grubun hastalık semptomlarının 3 gün içerisinde plasebo grubuna göre azaldığı görülmüştür. Önemli derecede iyileşme gözlemlenen semptomlar arasında öksürük, balgam üretimi, yorgunluk ve ses kısılması vardı. Sardunya grubundaki hastalar işlerine plasebo grubuna göre daha erken dönebildiler. 6 çalışmadan oluşan bir
analiz de aynı sonucu desteklemekte ve klinik çalışmalarda sardunya grubunda yer alan kişilerde olumsuz yan etkilerin olmadığını belirtmektedir. Sardunyanın sinüs enfeksiyonlarında ve soğuk algınlığında kullanımına dair daha az sayıda araştırma sonucu bulunur. Soğuk algınlığı semptomlarına sahip kişiler üzerine yapılan bir çalışma günde 3 defa 30 damla Umckaloabo alan kişilerin semptomlarının plasebo grubundakilere göre daha erken iyileştiğini göstermiştir. Hastalar tedavilerinin 5. günlerinde analiz edilmişlerdir. Bu çalışmada sardunya nefes darlığı, boğaz ağrısı ve ses kısıklığında öksürük, kas ağrısı ve ateşe nazaran çok daha başarılı olmuştur.
TÜBERKÜLOZ HASTALARI İÇİN KULANILDI
Sardunyanın mor çiçekleri hemen dikkatimizi çeker; etli kökleri ise tıbbi olarak kullanılır.
1920 yılı: İsveçli tüberküloz hastaları Stevens’ Bakım Kürü’yle başarılı bir şekilde tedavi edildi.
1983 yılı: Alman ilaç şirketleri P. sidoides kökünü Umckaloabo ismiyle pazarladı.
2002 yılı: Umckaloabo’nun satışı yıllık 55 milyon dolara ulaştı.
2008 yılı: Sardunya bazlı bir grip ilacı olan Zucol ABD’de satılmaya başlandı.
Pelagonium cinsi yaklaşık 280 türe sahip olan Güney Afrika kökenli bir bitkidir. Bahçelerde bulunan sardunya çiçeklerinin çoğunun, kokulu sardunya olarak da bilinen bahçe bitkilerinin ve ekimi yapılan düzinelerce çeşidinin kaynağı bu gruptur. Birçok sardunya türüne göre daha küçük olan P. Sidoides, 20 ila 50 cm uzunluğuna erişen, yaprak salkımlarından yükselen çok yıllık bir bitkidir. Her daim yeşil kalan gümüş grisi, kadifemsi kokulu yaprakları kalp şeklini alır ve yapraklarının kenarları fistolu gibi dalgalıdır.
Çiçek sapları neredeyse siyaha çalan bir kahverengi olan yaklaşık 2,5 cm çapındaki çiçeklerini taşır. P. Sidoides genellikle ilkbaharın sonlarında
ve yaz başında çiçek açar. Kullanılan kısmı yumrulu kökleridir. Diğer tombul ve yumrulu köklü sardunyalar, P. antidysentericum, P. luridum, P. Rapeceum ve P. Reniforme gibi, Güney Afrika’nın yerli grupları ve yerleşimcileri tarafından dizanteri ve ishal tedavisinde dönüşümlü olarak kullanılırlar. Yakın zamanda bu bitki grubu bronşit ve diğer ciğer rahatsızlıkları için özellikle çocuklarda kullanılmaya başlanmıştır.
NASIL YETİŞTİRİLİR?
Güney Afrika’ya özgü olan P.sidoides yangın ihtimali yüksek olan kuru, parlak ve güneşli çimenliklere adapte olmuştur. Bitki, nem aldığında yapraklar çıkartan özlü ve yumrulu köklerine çekilerek hayatta kalır. P. Sidoides genellikle Güney Afrika’nın kayalıklı sahillerinde, doğu Cape of South Africa’da, Lesotho’da, Free State’te ve Gauteng’in güneyinde ve güneybatısında görülür.
Pelagonium sidoides bir saksı bitkisi olarak kolaylıkla yetiştirilebilir. Hassas birçok yıllık bitki olarak bilinir ancak doğal habitatında kış ayazlarına ve
kara maruz kalır. Daha sıcak bölgelerde dış mekan bahçelerinde iyi drene edilmiş kumlu veya kayalıklı toprağa ekilebilir. Bitki sıcak ve güneşli havaları
sever ve kuraklığa dayanıklıdır. Tohum ya da bitki tabanından alınan bir çelikle çoğaltılabilir.
Kök çeliği bir köklenme hormonuna batırılabilir ya da iri taneli ya da çakıllı kuma konulabilir. Köklenme gerçekleşene kadar sulanması gerekir. Bu türün ticareti Güney Afrika’da küçük ölçekte yapılır ve hem Avrupa’ya. hem de Birleşik Devletler’e ihracatı gerçekleştirilir. Güney Afrika’da yaygın olarak kullanılan kökleri yabani bitkilerin hasadıyla elde edilir.