Yrd. Doç Dr. Hasan ARSLAN*
Uzman Kemalettin KOÇ**
ÖZET
Maraş ve çevresi, konargöçer hayatı yaşayan topluluklar için elverişli coğrafi özellikler taşımaktadır. Bu nedenle bölge, Anadolu’ya gelmeye başlayan konargöçer Türk boylarının yerleştikleri önemli bir saha olmuştur. Buraya ilk yerleşen Türkmen gruplarından biri de Ağaçerilerdir. Bunların izlerine Kafkasya, İran ve Azerbaycan’da 5. yüzyılda rastlanmakla birlikte Anadolu’daki varlıkları, en erken 12. yüzyılın sonlarına kadar inmektedir.
Ağaçeriler, 12. yüzyılın sonlarından 15. yüzyılın başlarına kadar Maraş, Elbistan ve Malatya bölgesinin daha çok ormanlık alanlarında yaşamışlardır. Bu dönemde isimleri, daha çok, yaptıkları şekavetlerle kaynaklarda geçmektedir. Bu bağlamda Türkiye Selçukluları, Moğollar, Eratna Devleti ile siyasi mücadelelere girişmişler; Dulkadirli Beyliği, Akkoyunlu ve Karakoyunlu devletlerinin hizmetinde bulunmuşlardır. Ağaçeriler, diğer Türk/ Türkmen boylarıyla birlikte Anadolu’nun fethinde, Türkleşmesinde ve Müslümanlaşmasında rol oynadıkları gibi Anadolu’nun Moğollar tarafından tamamen istilasına da bir set olmuşlardır.
- yüzyıldan sonra İran ve Suriye gibi ülkelere dağılan Ağaçerilerin Anadolu’da kalan bakiyeleri ile ilgili olarak 15. yüzyıldan itibaren kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.
GİRİŞ
Maraş, Türkmen aşiretlerinin yaylak – kışlak hayatı açısından cazip bir saha olduğundan ötürü tarih boyunca konargöçer Türkmenlerin yoğun olarak yerleştiği ve yaşadığı bir bölge olmuştur.[1]
Maraş bölgesine göç etmiş en eski Türk topluluklarından biri de Ağaçerilerdir. 13-14. yüzyıllarda Maraş, Elbistan ve Malatya’nın dağlık ve ormanlık alanlarında yaşayan Ağaçeri Türkmenleri[2] bölgede ciddi bir demografik üstünlüğe sahiplerdi.[3]
Bugüne kadar Ağaçeriler üzerine pek çok bilimsel çalışma yapılmasına rağmen onların etnik kimlikleri, “Türkmen” olmalarının dışında netleştirilememiş ve gereğince ortaya konulamamıştır. Yine bu topluluğun Anadolu’ya geliş tarihleri, göç güzergâhları, ilk yerleşim yerleri, 15. yüzyıldan sonraki akıbetleri ve bakiyelerinin kimler olduğu konusu tam olarak aydınlatılamamış, bu konuda farklı fikir ve kanaatler ileri sürülmüştür. Bu tebliğde Ağaçeriler hakkındaki tezlere kısaca değinildikten sonra, daha çok onların Selçuklular döneminde Maraş ve çevresindeki faaliyetleri üzerinde durulacaktır.
* KSÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, e mail: hasanarslan@ksu.edu.tr
** KSÜ Fen-Edebiyat Fakültesi, e mail: kkoc@ksu.edu.tr.
[1] Selahattin Döğüş, “Maraş’ta Türkmen Aşiretleri”, I. Kahramanmaraş Sempozyumu (6-8 Mayıs 2004 Kahramanmaraş) Tebliğleri, C. I, İstanbul 2005, s. 457. Evliya Çelebi, 17. yüzyıl ortalarında Türkmen kimliğinin hâkim olduğu Maraş için; “… kelimatları lisan-ı Türkîdir ve ekseriya halkı Türkmandır.” der (Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyhatnâmesi, C. 9, (Haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman- Robert Dankoff), İstanbul 2005, s. 175)
[2] Faruk Sümer, “Ağaçeriler”, DİA, C. I, İstanbul 1988, s. 460; aynı yazar, “Ağaç-Eriler”, Belleten, C. XXVI, Sayı: 103 (Ankara Temmuz 1962), s. 522. İbn Bibi, 13. yüzyılda yazdığı Selçuklu kroniğinde, Ağaçerilerin yerleşim alanlarını Maraş sahrası ve ormanları olarak kaydetmiştir (İbn Bibi, El-Evamirü’l-Alaiye Fil Umuri’l-Ala’iye = Selçuk Name, C. II, (Haz. Mürsel Öztürk), Ankara 1996, s.143-144).
[3] Mükrimin Halil Yinanç, “Maraş Emirleri”, VII-XVI. Asırlarda Maraş Emirleri, (Yeni Harfe Çev.: Selim Kaya), Kahramanmaraş 2008, s. 51.