İSLAM VE BİZANS SINIRLARI ARASINDA HADES ŞEHRİ

Hades, Maraş, Malatya, Adıyaman ve Gaziantep arasında bu- lunan bir Ortaçağ şehri olup yeri Pazarcık ile Çağlayancerit ilçelerinin arasındaki ovanın kuzeyindeki boğazın ağzında olup, şimdi onun hara- belerinin üzerinde Bozlar kasabası bulunmaktadır. Hades üzerinde Müslümanlar tarafından fethedildiği 637 tarihinden Bizans eline geçtiği 957’ye kadar iki taraf arasında mücadeleler olmuştur. Çünkü burası önemli bir geçit olup ticaret ve ordu yollarının güzergâhında bir yerdi. Maraş-Malatya, Maraş-Besni-Sümeysat (Samsat)-Hısn-ı Mansur (Adı- yaman), Haleb-Antep-Elbistan-Kayseri yolları Hades üzerinden ge- çerdi.

İslâm-Bizans çatışmalarına sahne olan Hades, Haleb-Dülük (Antep-Dülük harabeleri)-Elbistan-Kayseri arasındaki askerî ve ticaret yollarının üzerinde bulunan başta Akçaderbent olmak üzere birçok ge- çidin kontrol edilmesi açısından da önemli bir mevkideydi. Yine Maraş üzerinden Malatya’ya giden yol buradan geçmekteydi. Hades tarih bo- yunca Asara, Göynük, el-Hett, Hadesü’l-Hamra, Derbü’s-Selam, Adata, Mehdiye, Muhammediye, Saray gibi isimlerle de anılmıştır. Ha- des’in toprağı kırmızı olduğu için Hadesü’l-Hamra yani Kızıl Hades denmiştir. Burası birkaç defa yakıldığı için Türkçe yanık anlamına ge- len Göynük adını da almıştır.

Hz. Ömer’in Hilafeti sırasında Müslümanlar Suriye’nin kuzey taraflarını fethederek Anadolu sınırlarına dayanmışlar ve bu fetihlerin neticesinde 637’de Hades, fethedilir. Emeviler zamanında Hıristiyan- larla Müslümanlar arasında birkaç kez el değiştiren Hades’e Abbasiler büyük önem vererek yeniden inşa ettiler. Hamdaniler zamanında Bi- zans tarafından işgal edilen Hades, Selçukluların Anadolu’yu fethi sı- rasında Türklerin eline geçti. Ancak şehir Moğol istilâsı sırasında Ermeniler tarafından işgal edildi. Hades’te yaşayan Ermenilerin Haleb- Kayseri kervan yolunu vurmaları üzerine, Sultan Baybars 1273’te bu- raya bir askeri birlik gönderdi. Bu askeri birlik Hades’i fethederek sur- ları ve kalesini de yıktı. Bunun üzerine burada yaşayan ahali şehri terk etti.143

Faruk Sümer, Hades’in yerinin Göynük köyü olduğunu yazsa da bu doğru olmayıp, Bozlar kasabasındaki cami, sur ve suyolu kalın- tılarından şehrin burada kurulduğu anlaşılmaktadır. Hades’in Memluk- ler tarafından yıkılmasından sonra burada yaşayan ahalinin Göynük adı verilen köyü kurduğu düşünülebilir. Burası Dulkadir Beyliği zama- nında camisi ve hamamı olan küçük bir kasabaydı. Oranın bu durumu Osmanlı döneminde de devam etmiştir. Günümüzde de bir köy statü- sündedir.144 Hades şehrinin harabeleri üzerinde 600 yıl sonra, XIX. yüzyılın ikinci yarısında Atmalı aşireti tarafından Bozlar kasabası ku- rulur. Böylece Hades’in harabeleri bu kasabanın altında kalır. Bu ka- saba eski bir şehrin harabeleri üzerine kurulduğu için Saray adını da alır. Hades’in kalıntıları ile bu kasabanın evleri inşa edildi. Bu kalıntılar yakın zamanda Bozlar Belediyesi’nin bir hafriyatı sırasında ortaya çı- karıldı.

İslam Coğrafyacılarına Göre Hades

Hades üzerinde CI. Huart, Faruk Sümer145, Said Öztürk146, Mehmet Özkarcı147 ve Hıdır Özcan148 adlı araştırmacılar çalışmalar yapmış olup bunlar şehrin Ortaçağ’daki durumu hakkında ayrıntıya gir- memişlerdir. Hades’in Hz. Ömer zamanında kurulduğu iddia edilse de CI Huart, buranın Bizanslılar zamanında var olduğunu ve adının da Asara olduğunu yazar.149