Han, Pazarcık İlçesi’ne 33 km. uzaklıktaki Hanobası Köyü’nde yer alır. Günümüze harabe bir şekilde gelen hanın inşâ kitabesi yoktur, Fakat yapının Anadolu Selçukluları döneminde XIII. yüzyılın ikinci çeyreğinde yapıldığını düşünmekteyiz[1].
Hanobası (Kubatlı) Hanı, Anadolu Selçukluları döneminin en işlek kervan yolu olan Elbistan – Akçaderbent – Nurhak – Derbentağzı – Göynük – Pazarcık – Antep – Halep ve Maraş – Pazarcık – Antep – Halep yol güzergâhının üzerinde bulunmaktadır. Ayrıca Adana’dan Antep ve Halep’e giden kervanların da bu handa konakladıkları anlaşılmaktadır. Pazarcık, Irak ve Suriye’ye giden işlek kervanyolunun üzerinde bulunmaktadır. Pazarcık yöresi oldukça stratejik bir öneme sahip olup doğuyu, batıya bağlayan yollar buradan geçmekteydi.
Zamanla kervanyolu işlekliğini kaybedince han da fonksiyonunu yitirmiş ve bugün harabe bir halde bulunmaktadır. Yaptığımız araştırmalarda han 1960 yıllara kadar fonksiyonunu sürdürmüştür. 1970’li yıllarda önemli ölçüde sağlam olan yapı, özellikle defineciler tarafından tahrip edilmiş ve yapı taşları bazı evlerin inşaatında kullanılmıştır. Hanın doğu, batı ve güney duvarı ile beşik tonozu kısmen yıkılmış ve iç mekân ortalama 1.50 m. yüksekliğe kadar taş ve toprakla dolmuştur.
Han, ovaya hâkim Hanobası Höyüğü’nün güney eteğine ve hafif eğimli bir arazi üzerine inşâ edilmiştir. Yapı, tek katlı ve tek sahınlı olarak plânlanmış ve ön mekânı yoktur. Doğu-batı doğrultusunda yerleştirilen han, dıştan 9.10 x 27.80 m. ölçülerindedir. Yapı, yolcular ve hayvanların kalması amacıyla tek bölümlü yapılmıştır. İnşâsında kaba yonu ve moloz taş kullanılmıştır. Hanın kuzey duvarı höyüğe yaslanmakta ve arazinin eğiminden dolayı önemli bir kısmı toprağın altında kalmaktadır.
Enine dikdörtgen plânlı yapıya güney cephenin ortasında açılan kapıdan girildiği anlaşılmaktadır. Günümüze gelmeyen kapının mimarî durumunu bilemiyoruz. Tek sahından oluşan 6.90 x 25.60 m. boyutlarındaki iç mekân, boydan boya sivri beşik tonozla kapatılmıştır. Örtü sisteminde takviye kemerlerine yer verilmemiştir. İç mekânın doğu ve batı duvarlarının üst kısımlarında açılan birer mazgal pencereyle aydınlatıldığını düşünmekteyiz.
Han sade bir şekilde inşâ edilmiştir.
[1] Özkarcı, a.g.e., II, s. 1146.
